ภาวะกลืนลำบาก ภัยเงียบในผู้สูงอายุ

ภาวะกลืนลำบาก ภัยเงียบในผู้สูงอายุ ครั้งที่ผ่านมาเราได้รับรู้ข้อมูลเกี่ยวกับภาวะกลืนลำบากในส่วนข้อมูลพื้นฐานกันแล้ว ไม่ว่าจะเป็นภาวะการกลืนลำบากคืออะไร อาการเป็นเช่นไร แนวทางการรักษาเป็นอย่างไร มีวิธียังไงบ้างที่จะทำให้การรับประทานอาหารทำได้ปลอดภัย รวมไปถึงสามารถออกกำลังกายง่าย ๆ อย่างไรได้บ้างที่ช่วยให้ชะลอความเสื่อมได้ ส่วนในครั้งนี้เราจะมารู้กันถึงรายละเอียดวิธีการฝึกในแต่ละส่วนแบบเฉพาะเจาะจงต่อการรักษาที่ญาติสามารถช่วยเหลือผู้ที่มีปัญหาในการให้คำแนะนำหรือช่วยทำได้

การออกกำลังกายคอและไหล่

คนไข้มีปัญหาที่การกลืนทำไมต้องออกกำลังกายคอและไหล่? หลายคนคงมีความสงสัยเช่นนี้ ที่เราจำเป็นต้องมีการบริหารกล้ามเนื้อคอและไหล่ร่วมด้วยในผู้ป่วยบางหลายนั้น มีปัญหาที่เกี่ยวข้องกับเส้นเสียงหรือสายเสียงที่ทำงานได้ไม่ดีหรือปิดไม่สนิทนั้น เราสามารถใช้วิธีการก้มคอลงเพื่อช่วยในการปิดของเส้นเสียง ป้องกันการที่อาหารจะเข้าไปยังหลอดลมได้ หากผู้ป่วยมีภาวะตึงของกล้ามเนื้อบริเวณนี้จะส่งผลให้ไม่สามารถใช้ท่านี้ช่วยได้ โดยการออกกำลังกายคอและไหล่มีท่าบริหารดังนี้

1. เอียงคอไปด้านข้างพยายามให้หูใกล้ไหล่ให้ได้มากที่สุดซ้ายขวาสลับกัน ทำค้างไว้ข้างละ 5 วินาที หากทำได้ไม่สุดให้พยายามทำไปถึงจุดที่ทำได้มากที่สุด ทำ 10 ครั้ง 

2. หันหน้ามองผ่านไหลไปทางซ้ายและขวาสลับกัน ทำค้างไว้ข้างละ 5 วินาที หากทำได้ไม่สุดให้พยายามทำไปถึงจุดที่ทำได้มากที่สุด ทำ 10 ครั้ง

3. ก้มหน้าคางชิดอกและเงยหน้าขึ้นมองด้านบนให้สุด ทำค้างไว้ข้างละ 5 วินาที หากทำได้ไม่สุดให้พยายามทำไปถึงจุดที่ทำได้มากที่สุด ทำ 10 ครั้ง

การออกกำลังกายกล้ามเนื้อลิ้น

ลิ้นเป็นอวัยวะสำคัญในการช่วยรวมอาหารจากช่องปากลงสู่คอและหลอดอาหาร หากกล้ามเนื้อลิ้นมีความแข็งแรงหรือเคลื่อนไหวได้น้อยลงก็จะทำให้คนเรานำอาหารภายในช่องปากส่งต่อไปยังส่วนอื่น ๆ ได้ยากขึ้น เสี่ยงต่อการที่จะสำลักอาหารได้ง่าย ดังนั้นการออกกำลังกายลิ้นจึงสำคัญอย่างมากในการกลืนอาหาร โดยการออกกำลังกายลิ้นสามารถทำได้ดังนี้

1. แลบลิ้นออกไปข้างหน้าให้ตรงและยาวที่สุดเท่าที่จะทำได้ ค้างไว้ 5 วินาที แล้วนำลิ้นกลับเข้าไปในช่องปาก ทำซ้ำ 10 ครั้ง

2. นำลิ้นแตะที่มุมปากซ้ายและขวาหรือนำลิ้นไปดันบริเวณกระพุ้งแก้มซ้ายและขวา ค้างไว้ 5 วินาที ทำซ้ำ 10 ครั้ง

3. นำลิ้นแตะริมฝีปากบนและล่าง โดยจะแตะบริเวณด้านในช่องปากหรือด้านนอกก็ได้ ค้างไว้ 5 วินาที ทำซ้ำ 10 ครั้ง

4. นำลิ้นแตะโดยรอบริมฝีปากตามเข็มนาฬิกาและทวนเข็มนาฬิกา ทำท่าละ 10 ครั้ง

หมายเหตุ: หากต้องการเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ สามารถใช้ไม้กดลิ้นหรือช้อนนำมาวางบริเวณที่ลิ้นจะเคลื่อนไปสัมผัสได้ และออกแรงดันไม้กดลิ้นหรือช้อนเพื่อให้เกิดแรงต้าระหว่างกัน

การออกกำลังกายกล้ามเนื้อริมฝีปากและขากรรไกร

กล้ามเนื้อริมฝีปากและขากรรไกร มีความสำคัญต่อกระบวนการแรกสุดของการกลืนคือช่วยในการปิดปากเพื่อป้องกันอาหารหรือของเหลวไหลออกจากปากและการบดเคี้ยวอาหารก่อนจะกลืนอาหารที่บดเคี้ยวลงไป โดยการออกกำลังกายสามารถทำได้ดังนี้

1. ทำปากจู๋ค้างไว้ 10 วินาทีหรือออกเสียงอู ทำซ้ำ 10 ครั้ง

2. อ้าปากให้กว้างที่สุดค้างไว้ 10 วินาทีหรือออกเสียงอา ทำซ้ำ 10 ครั้ง

3. ยิ้มให้มุมปากกว้างที่สุดค้างไว้ 10 วินาทีหรือออกเสียงอี ทำซ้ำ 10 ครั้ง

4. เมมปากให้แน่นที่สุดค้างไว้ 10 วินาที ทำซ้ำ 10 ครั้ง

การออกกำลังกายเส้นเสียงสายเสียง

เส้นเสียงหรือสายเสียงมีความสำคัญในการกลืนคือช่วยปิดกั้นบริเวณหลอดลมให้อาหารไหลไปทางหลอดอาหาร ถ้าเส้นเสียงสายเสียงอ่อนแรงลง ปิดได้ไม่สม่ำเสมอ ปิดไม่สนิท อาจทำให้เกิดการสำลักอาหารได้ การออกกำลังกายส่วนนี้จึงสำคัญมากในการป้องกันอาหารตกไปยังหลอดลม โดยเราสามารถออกกำลังกายเส้นเสียงหรือสายเสียงได้ดังนี้

1. ออกเสียง “อา,อี,อู” อย่างละ 10 ครั้ง

2. ออกเสียง “คาคาคา” ให้เร็วที่สุดเท่าที่ทำได้ ทำซ้ำ 10 ครั้ง

3. ออกเสียง “รารารา” ให้เร็วที่สุดเท่าที่ทำได้ ทำซ้ำ 10 ครั้ง

4. นำลูกบอลขนาดเล็กมาวางกึ่งกลางระหว่างระยะปลายคางถึงอก ก้มหน้าลงให้คางชิดกับลูกบอล ออกแรงเกร็งกล้ามเนื้อบริเวณลำคอพร้อมกับใช้คางกดที่ตัวลูกบอลค้างไว้ 10 วินาที ทำ 10 ครั้ง

5. นำ 2 มือมาประสานกันไว้บริเวณกึ่งกลางหน้าอกให้แขนทั้ง2 ข้างตั้งฉากกับพื้น ออกแรงดันฝ่ามือเข้าหากันพร้อมกับออกเสียงอาให้ยาวประมาณ 5 – 10 วินาที ทำซ้ำ 10 ครั้ง

หมายเหตุ: เนื้อหาในครั้งนี้เป็นเพียงแค่การให้คำแนะนำท่าที่ใช้ในการทำฝึกที่บ้านหลังการรักษา (home program) ของผู้ที่มีปัญหาการกลืนลำบาก เพื่อให้เกิดประสิทธิผลในการทำที่ดีที่สุดและไม่เป็นอันตรายกับผู้ป่วย ก่อนที่จะเริ่มทำควรรับคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญก่อนเพื่อเลือกท่าที่เหมาะสมกับผู้ป่วย เนื่องจากการออกกำลังกายในบางท่านั้นอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงตามมา เช่น เวียนหัว หน้ามืด เป็นต้น

หวังว่าเนื้อหาเกี่ยวกับการรักษาที่ทำด้วยตนเองได้ที่บ้านที่เราเสนอให้ในครั้งนี้จะมีประโยชน์กับทุกคนที่ได้อ่านนะคะ ครั้งหน้าเราจะมานำเสนอเรื่องอะไรที่เกี่ยวกับภาวะกลืนลำบากภัยเงียบในผู้สูงอายุกันอีกนั้น ฝากติดตามด้วยนะคะ

เรียบเรียงโดย 

นางสาวจริญญา  บุญริ้ว และ นายฐิติวัฒน์   ศรีบุญธรรม

โรงพยาบาลผู้สูงอายุและศูนย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู Chersery Home

Tel: 094-426-4439

Line id: @cherseryhome

Facebook: cherseryhome

www.cherseryhome.com

บอก”รัก”ผู้สูงวัย เชื่อใจให้เราดูแล

All the best for your elder